Üsküdar Vaniköy Mehmet Paşa Camii

Vaniköy’e de adını veren caminin banisi Vani Efendi, Sultan IV.Mehmet zamanında “Hünkar şeyhi” sanıyla sarayda nüfuslu bir zattı. Vanlı olduğundan ‘Vani’ olarak anılırdı. Vani Mehmet Efendidöneminin din alemi idi. O dönemde bir çok tartışmalara sebep olan Kadızade ve Birgivi hareketinin önde gelen kişilerinden biriydi. Kendi döneminden sonra oldukça sorunlara yol açan selefilik düşüncesi ülkede büyük huzursuzluklara sebep olmuştur.

Vani ismiyle tanınan Mehmet Efendi, Sultan I. Süleyman, Sultan II. Selim ve Sultan III. Murat devirlerinde yaşamıştır. Müderrislik, Rodos ve Manisa müftülüğü ile Kütahya ve Medine kadılıklarında bulunmuştur. Dini bilimlerin yanında edebiyatla da ilgilenen Mehmet Efendi, İmam Gazali'nin Kimya-ı Saadet eserini Türkçeye çevirmiştir. Ama asıl bilinen eseri El Cevheri'nin 'El Şihah' isimli eserinin tercümesi olan Vankulu Lügati'dir. Bu eser, Osmanlı tarihinde ve İbrahim Müteferrika'nın matbaasında basılan ilk eserlerden birisidir.

Vani Mehmet Efendi Camii, geniş dikdörtgen planlı, kagir duvarlı, kırma çatılı bir yapıdır. Girişi batı yönünde olan caminin, ön tarafında camekanlı bir bölüm vardır. Bu kısım bir çeşit son cemaat yeridir.  Altı adet ağaç direkle dışarıya açılmış olan bir girişten, kare planlı harime geçilir. Harimin tavanı ahşap çubuklarla dikdörtgenlere ayrılmıştır. Mahfil, kuzey yönünde dört ağaç direk üzerindedir. Yapıda duvarlak kagir olup, iç taşıyıcılar, çatı, döşemeler ahşaptır. Mihrabın alt tarafına dört, üst tarafına dört pencere açılmıştır. Alttaki pencereler dıştan yuvarlak kemerli, içeriden karedir. Üst pencereler ise her iki taraftan da yuvarlak kemerlidir.

Harimin giriş kapısının karşısında, doğudaki ek kısma açılan ikinci bir kapı bulunur. İki ağaç ayakla desteklenen hünkar mahfili ve meşruta olarak düzenlenen kısmın üst kat girişi, doğu tarafında, deniz ve kara yönünden merdivenlerle çıkılan bir sahanlıkla sağlanmıştır. Bu ahşap cephede, altı pencere ve ortada da bir kapı vardır.