Yeni Valide Camii; İstanbul Suriçi Eminönü meydanında 1589 ila 1663 yılları arasında tam yetmiş dört yılda inşa edilmiş Yeni Cami Külliyesinin bir yapısıdır. Sultan III. Murat’ın karısı Safiye Sultan tarafından 1589 yılında inşaatına başlanmış ve yapımı Safiye Sultan’ın vefatı ile durdurulduktan sonra tekrar 1661 yılında Sultan I.İbrahim’in karısı Hatice Turhan Valide Sultan tarafından yapımına tekrardan başlanmış ve 1663 yılına bir Cuma namazı sonrası açılmıştır. Yeni Cami Külliyesi inşası yetmiş dört yıl sürdüğü için üç farklı mimar görev yapmıştır. İlk yapılanmaya Sultan III.Murat dönemi saray mimarı Davut Ağa ile başlanmıştır. Daha sonra yine saray mimarı Dalgıç Ahmet Ağa’yla devam edilmiştir. Tamamlamak yarım yüzyıl sonra Mustafa Ağa’ya nasip olmuştur. Yeni Valide Camii Külliyesi’nin ana yapıları cami, Mısır Çarşısı, türbe, sebil, medrese, sıbyan mektebi ve hünkar kasrıdır.
Yeni camii inşaatındaki en önemli konu camiinin deniz kenarına yapılmasıdır. O dönemin imkanları ile deniz kenarına bu yapının inşası için özel önlemler alınmıştır. Mimar Sinan’in Büyük Çekmece köprüsünde yaptığı gibi araziye kazıklar çakılmıştır. Bu kazıklar birbirlerine kurşun kuşaklarla bağlanmıştır. Bu şekilde sahil alanının direnci arttırılmıştır. Dinsel bir yapıda huşuu hissinin inananlara verilmesi için cami yapıları avlular içerisine yapılır. Yenicami’nin bir dış avlusu ve avluya açılan birçok kapısı olduğu bilinmektedir. Bu surette bu büyük camiinin sükun ve huzuru temin edilmiş olmaktaydı. Ama zaman içinde şehir imar faaliyetleri ile Yeni Cami’nin dış duvarları ve avlu kapıları yok edilmiştir.
Caminin mimari planı bir kare formdur. Bu kare form tek merkezi kubbeyle örtülmüştür. Bu kubbe dört fil ayağı olarak adlandırılan payelerle taşınmaktadır. Bu orta kubbe ise dört yarım kubbe ile desteklenmiştir. Caminin dört köşesinde dört kubbe bulunur. Deniz seviyesinden ve herhangi bir su basması olaylarından korunmak için caminin iç avlu ve harim mekanları çevreden yükseltilmiştir. Bundan dolayı Cami avlusuna ve yan giriş kapılarına merdivenle ulaşılır. Yeni Cami mimarlarından Davut Ağa’nın Mimar Sinan’ın öğrencilerinden olması, Yeni Cami’de Şehzadebaşı Camisi’nin etkisinin görülmesine sebep olmuştur. Bu yapı planı Sultanahmet camiinde de kullanılmıştır.
Caminin şadırvan avlusu 20 sütunla taşınan ve 24 kubbeyle örtülen bir revaktır. Bu avluya üç yönden merdivenlerle çıkılarak ulaşılır. Avlu ile Cami yapısı köşelerinde üç şerefeli iki minareleri bulunur. Cami bezemelerinde Osmanlı klasik mimari anlayışından belirgin sapmalar olmamış ve Cami’nin dış avlu duvarı 19 yy.ın ikinci yarısında artan Eminönü trafiğini rahatlatmak için yıktırılmıştır. Külliyenin Darülkurrasıyla ve Sıbyan Mektebi de sonraki dönemlerde yıktırılmıştır.
Mısır Çarşısı Külliye içindeki en göz alıcı mekânlardan biridir, Bugün hala faaliyette ve eski canlılığını korumaktadır. İstanbul’un simgelerinden biri olan bu çarşı halen İstanbul’un önemli bir ticaret merkezidir.
Külliye türbesi, İstanbul’daki en büyük sultan türbelerinden biridir. Başta sadece Hatice Turhan Valide Sultan Türbesi varken iler ki yıllarda iki türbe binası daha ilave edilerek dev bir türbeler merkezi oluşmuştur. Hatice Turhan Valide Sultan türbesine ek olarak Havatin türbesi ve daha sonra Cedit Havatin türbesi yapılmıştır. Türbelerde beş Osmanlı padişahının mezarı bulunur. Osmanlı hanedanından birçok kişinin mezarı bu üç türbededir. 47 penceresi olan türbede beş padişah mezarı bulunmaktadır. Hatice Turhan Sultan, Sultan II. Mustafa, Sultan I. Mahmut, Sultan III. Ahmet ve Sultan IV Mehmet’in sandukaları bulunur. Sultan V.Murat mezarı ise yandaki türbede bulunmaktadır. Ayrıca türbe içinde çok sayıda şehzade ve sultanın da mezarı vardır. Külliyenin diğer bir yapısı da Sebil binasıdır. Hamidiye caddesinin köşesinde bulunan bu yapı çok güzel bir çatı ve saçak mimarisine sahiptir.
Külliyeye ait olan sıbyan mektebi ile darülhadis zaman içinde istimlak edilmiştir. Bu yapıların yerinde İş Bankası binası bulunmaktadır. Külliye’nin en güzel manzarasına sahip, Valide Turhan Sultan için yaptırılan, Hünkar Kasrı’na Yeni Cami’nin kıble duvarının arkasındaki yokuştan çıkılır.
Camiler
