KocamustafapaÅŸa HekimoÄŸlu Ali PaÅŸa Camii

Hekimoğlu Ali Paşa 1689'da İstanbul'da doğdu. Babası Venedik'li asıllı İtalyan olup Padova Üniversitesi'nde tıp tahsil etmiş, sonra İslamiyeti kabul edip İstanbul'da hekim olarak çalışan ve II. Mustafa döneminde Hekimbaşı olan Nuh Efendi idi. Annesi Türk asıllı olup ismi Safiye Hanım idi. Ailenin sekiz oğlu olmuştur ve bunlardan ikincisi Ali Paşa'dır. Lakabını babasının mesleğinden dolayı almıştır. İyi bir eğitim gördü ve III. Ahmet döneminde saraya alınarak hassa silahşörlüğü görevi verildi ve sonra kapıcıbaşı görevine geçti. Sultan III. Ahmet, Hekimoğlu Ali Bey'i süratle terfi ettirip kendisine damat yapmak istedi. Fakat padişahın bu gence gösterdiği teveccühü kıskanan Silahtar Damat Ali Paşa bir müddet taşralarda hizmet görüp yetişmesi uygun olur görüşüyle 1713 de Hekimoğlu Ali Bey'e Zile voyvodalığı görevine tayin ettirip İstanbul'dan uzaklaştırdı. Çeşitli görevlerden sonra üç kere Sadrazamlık yaptı. Toplam Sadrazamlık süresi beş yıldan fazladır.

Caminin mimari planı olarak, geleneksel tüm Osmanlı camileri gibi merkezi kubbelidir. Merkezi kubbe altı ana ayakla taşınmaktadır. Camii plan olarak kare şeklindedir. Mihrap önünde yarım bir kubbe ile dışarı bir niş yapılmıştır. Merkezi kubbe beş yarım kubbe ile desteklenmektedir. Ana kubbeyi taşıyan dört ana kemer bulunmaktadır. Camii zemini bahçe kotundan yüksek bir subasman üzerine oturtulmuştur. Bu itibarla bahçeden camii kotuna merdivenle çıkılır. Caminin 3 avlu kapısı, 3 cami kapısı olup yapı kesme küfeki taşından yapılmıştır. Giriş kapısı taş kemerlidir ve sülüs kitabede Cihangirli Mustafa Efendi'nin hattıyla İshak Efendi'nin şiiri yer alır. Cami anakubbesi altı filayağına yaslanır, onikigen kesitli sivri kemerleri vardır. Pandantif ve mukarnaslı geçişle altı yarım kubbe ile harimi yanlara doğru genişler. Beşer sıralı pencereler 100'den fazladır. İnce ve tek şerefeli minaresi sağda, son cemaat yerine bitişiktir. Minare kürsüsünde Halifezade İsmail'in güneş saati görülür.

Caminin kuzey giriş kapısından harime girildiğinde, harim mihrap dışında üç yönden mahfille çevrilidir ve galeri maksurelere sağ ve soldan döner merdivenlerden çıkılır. Mahfil, mermer korkulukludur. Ana avize büyük değildir. Girişte ve yanlarda ayakkabılıklar bulunmaktadır. Mukarnaslı ve rokoko-klasik sanatlı mihrap sarkıtlı yaşmaklı, iki sütun, iki kabartma dolgulu ve kahverengi tonlarında bezemelidir. Üstünde iki yanda Kadiri eşrefi tacı ortada bir gül bulunur. Mihrap alanı harimden 30 cm yüksekte kare bir alandır. Sol duvarında ahşap yeşil renkli hünkar mahfili asılı gibi durur. Sol duvarda bir Kabe tasviri resmi, sağ duvarda yine bir Kabe tasviri çinisi vardır. Mihrabı sağdan sola kuşatan Kütahya çinisi üzerinde celi sülüs hatla Ayetül Kürsi yazılıdır. Mermer minber, mukarnaslı tepelikte ajurlu taçla biter. Ahşap kürsü soldaki sütuna bitişiktir. Duvarlar, mahfile kadar hatlı mavi çiniyle kaplıdır.

Son cemaat yeri 6 sütunludur ve pencereleri arasında mihrap nişi ile barok bağdadi balkonlar vardır. Cami içinde kuzeyde iki çeşme vardır. Ayrıca avluda pencereli duvarlara gömülü 4 çeşme daha vardır ancak çeşmeler kurutulmuş, sebil yanındaki büyük çeşmenin iki yanındaki küçük çeşmeler kırılmıştır. Külliyenin ana kapısı üzerindeki fevkani yapı kütüphanedir. Kütüphanenin eserleri Süleymaniye Kütüphanesi'ne aktarılmıştır. Doğu kapısı kırma çatılı bir sundurmayla kaplıdır ve cami kapılarına yedi sekiz merdivenle çıkılır. Avlu taş döşemelidir ve çimenli bahçeleri çam ve çınar ağaçlarıyla kaplıdır. Şadırvan, mermer hazneli sekiz sütunla taşınan ahşap çatılıdır ve üzeri kiremit döşelidir. Şadırvanın yapında türbe bulunmaktadır.

Türbede Abdal Yakup, Şeyh İbrahim sol bölümdeki sandukalarda yatar. Sağ bölümde Hekimoğlu Ali Paşa, karısı Muhsine Hatun ve ailesi yatmaktadır. Avlu cephesi ahşap sundurmalı olan türbenin kapı alınlığında talik yazılı kitabesi vardır. Avluda su terazisi ve bir kuyu bulunmaktadır. Sebil cümle kapısı, şadırvan, türbe hizasında yer alıp iki caddenin köşesinde kubbeli bir yapıdır. Dilimli, beş cepheli, kubbeli, beş pencereli sebilin madeni şebekelerini bir kitabe kuşatır.