Fatih Sultan Mehmet Camii; İstanbul Suriçi Fatih Fevzi Paşa Caddesi, Aslanhane Caddesi, Şeyhülislam Hayri Efendi Efendi ve Haliç caddelerinin çevrelediği yapı adasında 1467 – 1470 yıllarında yedinci Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmet tarafından Mimar Sinanüddin Yusuf bin Abdullah’a yaptırılan dev külliyenin ana yapısıdır. 1453 yılındaki İstanbul’un fethinden sonra, şehrin bir Osmanlı kenti olarak imar edilmesi gerekir. Kültürel, dini, eğitim işlerinin düzenlenmesi için Molla Zeyrek ve Molla Hüsrev gibi devrin alimleri görevlendirilir. Onlarda bu konuda çalışmalar yürütülmüşlerdir. Fatih Sultan Mehmet Külliyesi, Selçuklulardan bu yana düşünülmüş ve planlanmış en detaylı ve en büyük külliyedir. Külliye, camii, mektep, kütüphane, sekiz ana ve sekiz tali medresede, imaret, kervansaray, tabhane, darüşşifa ve hamamdan meydana gelir. Burası o dönemin ilk üniversitesi olarak düşünülmüştür. Külliye civarında külliyenin yaşaması için pazarı-sultani adıyla bir çarşı ile saraçhane ve benzeri siteler meydana getirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet caminin yapıldığı tarihi ana giriş kapısının iki yanında ve üstünde bulunan 16 satırlık kitabe göstermektedir. Yazı devrin meşhur hattatı Ali bin Sofi’nin nefis eseridir. Bu kitabede Osman Gazi’den Fatihe kadarki Padişah isimleri anlatılmaktadır.
Şimdiki mevcut cami yapısı orijinal değildir.1766 yılında olan bir deprem camiye çok büyük bir hasar vermiştir. Sultan III.Mustafa devrinde 1767 – 1771 yıllarında Mimar Mehmet Tahir Ağa tarafından camii yeniden yapılmıştır. Zelzeleden caminin şadırvan avlusu ile Taç kapısı kısımları az hasar görmüştür. Bu kısımlardan yararlanarak camii yeniden yapılmıştır. Yeniden yapılan cami merkezi kubbe dört fil ayağına oturmaktadır. Merkez kubbesi ise dört yarım kubbe ile taşınmaktadır. Yarım kubbelerde tali kubbelerle ve tam kubbelerle taşınmaktadır. Mihrabın sol kısmında bir rampa ile girilen Hünkar mahfili ve hizmetli odaları bulunmaktadır.
Caminin mimari planı itibariyle abidevi tipte yapılmış ilk camiidir. Camii ana iç hacimi dikdörtgen bir formdur. Merkezi bir kubbe kıble yönünde bir yarım kubbe ile desteklenmiştir. Bu ana kemer iki ayakla taşınmaktadır. Yan kemerler ise bir kolonla geçilmiştir. Minarelerin şerefelere kadar olan kısımları orijinaldir. Taş külahları ise ikinci büyük deprem sonrası Sultan II.Abdülhamit zamanında yapılmıştır.Mimar Tahir Ağa’nın yaşadığı dönemde mimaride Barok tarzı detaylar uygulanıyordu.Mimar Tahir Ağa ilk dönmeden kalan orijinal parçaları Barok öğelerle destekleyerek iyi bir eser meydana getirmiştir. Caminin alçı pencereleri son dönemde kalitesiz bir şekilde yenilenmiş bunun yanı sıra kalem işleri ise çok kalitesiz bir şekilde yenilenmiştir.
MÄ°MARÄ° YAPI
Külliye baştan planlanarak yapılmıştır. Bundan dolayı cami merkeze inşa edilmiştir. Caminin iki yanında caddeler boyunca Karadeniz ve Akdeniz Medreseleri yer alır. Tüm bu külliye yapıları büyük bir avlu içerisinde yer alır. Bu avlu korunmuş bir alandır. Camiye iç avludan girilir. Bu geleneksel Osmanlı iç avlusudur. Bu iç avlusu ortada şadırvan bulunur. Bundan dolayı bu iç avluya şadırvan avlusu, haremde denilir. İç avlunun etrafını çevreleyen revaklar 18 sütunun taşıdığı 22 kubbeli bir mekandır. Son cemaat yerinin iki başında bulunan çini panolar orijinal olup Fatih devrinden kalmadır. Yine bu avlunun giriş kapısı üzerindekiler hariç pencere üstlerindeki porfir üzerine gömme Besmele ve fatiha suresi döneminin önemli eserlerindendir.
Camiye 22 kubbesi olan revaklı iç avludan girilir. Caminin 26 m çapındaki ana kubbesi dört fil ayağı üzerine oturtulmuştur. Bu plan tipi İstanbul Şehzade Camii, Sultanahmet Camii, Yeni Camii gibi üç camide kullanılmıştır. Fatih Camii bu dizinin dördüncü camisidir. Merkezi ana kubbeyi destekleyen yarım ve tam kubbelerle tavan örtüsü meydana getirilmiştir. Caminin bezemelerinde ise barok tarzının etkileri görülür. Caminin kubbesi bir dairesel kasnak üzerinde yer alır. Bu kasnak boyunca yan yana dizilmiş olan pencerelerden caminin aydınlatılması sağlanmıştır. Dört yarım kubbeli camiler planlama açısından diğer çözümlere göre daha loş bir mekan sunarlar. Caminin iki yanında iki minare bulunur. Her iki minarede bulunan ikişer şerefeden dört şerefeli bir cami düzeni ortaya çıkar.
Caminin kıblesindeki haziresinde Fatih Sultan Mehmet, karısı Gülbahar Sultan, Plevne kahramanı Gazi Osman Paşa ve Vahdettin’in annesi Gülüstü Valide Sultan türbeleri bulunur. Yine Hazirenin güney kısmında Sultan I.Mahmut tarafından yaptırılan kütüphane bulunmaktadır.
Camiler
