Üsküdar Mihrimah Sultan Külliyesi

Sultan, 21 Mart 1522 tarihinde doğmuştur. 10. Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan doğan kızıdır. 25 Ocak 1578, İstanbul tarihinde vefat etmiştir. Süleymaniye Camii türbesine gömülmüştür. 1522'de, Osmanlı padişahı Sultan I. Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın Mehmet'den sonraki ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. Mihrimah Sultan'ın doğumundan 2 yıl sonra da Hürrem Sultan, Sultan I. Süleyman'ın ölümünden sonra yerine geçecek olan diğer çocuğu II. Selim'i dünyaya getirdi. 1539'da 17 yaşındayken Diyarbekir Beylerbeyi Rüstem Paşa ile evlendirildi. Düğün töreni iki küçük erkek kardeşi Beyazıt ve Cihangir'in sünnet düğünüyle birlikte At Meydanı'nda şölenlerle kutlandı. Rüstem Paşa bu evlilikten sonra sadrazam oldu ve 1544-1561 yılları arasında 2 yıllık bir süre hariç kesintisiz sadrazamlık yaptı. Bu evlilikten 1541'de bir kız çocukları dünyaya geldi. Daha sonra 1545’te Murat beyi ve 1547 de Mehmet beyi dünyaya getirdi.

Mihrimah Sultan yaşamı boyunca devlet işlerinde çok söz sahibi oldu. Babasını Malta'ya sefer düzenlemeye ikna etmek için kendi parasıyla 400 gemi yaptıracağına söz verdiği bile söylenir. Annesi Hürrem Sultan gibi Lehistan kralı II. Zygmunt August'la yazışmalar yaptı. Çok büyük bir servet sahibi oldu. 1540-1548 yılları arasında Mimar Sinan İstanbul'un Üsküdar ilçesinde cami Üsküdar İskele Camii, medrese, ilkokul ve hastaneden oluşan büyük bir külliye yaptı. Ayrıca 1562-1565 yılları arasında yine Mimar Sinan İstanbul'un Edirnekapı semtinde cami, çeşme, hamam ve medreseden oluşan Mihrimah Sultan Camii ve külliyesini yaptı. Annesi 1558'de öldükten sonra babasına annesinin oynadığı danışmanlık rolünü oynadı. 1566'da babası öldükten sonra yerine geçen erkek kardeşi II. Selim'in saltanatı boyunca da danışmanlığını sürdürdü. Anneleri Hürrem Sultan ölmüş olduğu için kardeşi için adeta bir Valide Sultan rolünü oynadı. Mihrimah Sultan 1578'de yeğeni Sultan III. Murat'ın saltanatı sırasında öldü ve babası Sultan I. Süleyman'ın Süleymaniye Camii'ndeki türbesinde babasının yanı başında gömüldü.

Külliyenin an binası olan cami merkezi kubbelidir. Caminin kubbesi on metre çapındadır.  Merkezi kubbe üç yönde yarım kubbelerle taşınmaktadır. Yapının batı cephesi kemerle geçilmiÅŸtir. Caminin son cemaat yeri üç yönden çevrelenmiÅŸtir. Dikdörtgen plana sahip olan harimde merkezi kubbe ve yarım kubbeler yonca planlı payeler ve duvarlara basan sivri kemerlerle taşınmakta, köşelerde oluÅŸan boÅŸlukları ise küçük kubbelerle örtülmüştür. Pencere sayısının yeterli olmaması sebebiyle son derece loÅŸ olan harimde dikkati çeken en önemli özellik Mimar Sinan tarafından aynı tarihte yapılan Åžehzade Camisinden farklıdır.  Büyük bir ihtimalle topoÄŸrafyadan tercih edilen bir plan uygulanmıştır. Son cemaat yerinden ve taç kapıdan sonradan ana kubbenin altına geçiÅŸle hemen mekanın kavranmasını saÄŸlayan etkiyi de beraberinde getirmiÅŸtir. Bu Mimar Sinan’ın bundan sonraki yıllarda yapacağı mekan araÅŸtırmalarının baÅŸlangıcıdır. Caminin kıyıda dar bir alan üzerinde inÅŸa edilmesi klasik revaklı bir avlu ÅŸekillenmesine imkan vermemiÅŸtir. Ayrıca dışarıdaki Åžadırvanı da içine alan bir örtü sistemiyle kapatılan ikinci bir son cemaat yeri kuzey rüzgarlarına açık olan yapıda mekanı deÄŸerlendiren ve önemli bir yol güzergahı olan bu yerde her vakit yoÄŸun cemaat olabilmesi için iyi bir çözümdür. Tek ÅŸerefeli iki minaresi, mukarnaslı mihrabı ve mermerden minberi klasik mimarinin en güçlü biçimlerini yansıtır. Cami Anadolu yakasındaki mimarinin önde gelen ve geçmiÅŸin izlerini taşıyan sayılı eserden biridir. Son cemaat bölümünü dolanan revakla ayrı bir estetik görünüme kavuÅŸan yapının denize bakan tarafında, yirmi köşeli mermer bir ÅŸadırvan bulunur. Cami, tasarım ve yerleÅŸimdeki baÅŸarısına karşılık oranları bakımından her ne kadar geometrik biçimlemiÅŸte son derece yalın çizgileri sahip olsa da Sahile ‘’T’’ formunda çıkmış olan korunmalı saçak denizden ve batı güneÅŸinden avluyu korunmaktadır. Bu caminin iki minaresi bulunmaktadır. Enteresan olan konu Mihrimah Sultan tarafından yaptırılan Edirnekapı külliyesinde tek minare bulunmaktadır.

Caminin kuzeyinde bulunan Külliye meydan kotunda iki metre yukardadır. Cami ile aynı kottadır. On altı odadan oluÅŸan ve dershaneden meydana gelmektedir. Medrese on altı talebe hücresinin ortasında bir dik dörtgen avlu bulunmaktadır. Bu avlunun etrafında sütunlar ile çevrilmiÅŸ bir revak bulunmaktadır. Günümüzde saÄŸlık merkezi olarak kullanılan medresenin orta kısmının üstü örtülmüştür. Medrese yanında bulunan Mihrimah Sultan’ın iki oÄŸluna,  Rüstem PaÅŸa’nın oÄŸlu Osman AÄŸa’ya ve Kaptan-ı Derya Sinan PaÅŸa’ya ait türbeler günümüze ulaÅŸan yapılardır.

Günümüze ulaÅŸan külliye içindeki bir diÄŸer yapıysa Sıbyan Mektebi’dir. Caminin arkasından Sultantepe’ye çıkan yokuÅŸun başında olan Sıbyan mektebi iki katlıdır. Alt katta bulunan dükkan ve yan sokaktan girilen dershane yapısı üst kattadır.  Sıbyan Mektebi kubbeli bir sundurmadan ve bir dershaneden müteÅŸekkildir. Tabhane 1772 yılındaki yangından sonra yok olmuÅŸ, Külliye Hanı’nın ve Ä°mareti’nin kalıntıları tamamıyla silinmiÅŸtir.

Bugün meydanda otobüs duraklarının olduğu yerde bulunduğuna inanılan yapı Kurşunlu Han olarak adlandırılan yapı bir kervansaraydır. Eski fotoğraflarda görülen çift yönlü çatısı olan yapı günümüze gelememiştir.

Külliyenin en güneyde bulunan hamam vakfiye listesinde görülmemektedir. Bu yapı bazı kayıtlarda küçük çarşı hamamı olarak geçmektedir. 1994 yılında bu hamam yeniden inşa edilmiş olup bugün market olarak kullanılmaktadır.

Külliyenin meydan cephesinde bir çeşme bulunur. Bu yapı yeni restore edilmiştir. Yapının haziresi de doğu ve kıble yönündedir.