Eyüpsultan Şah Sultan Külliyesi

Külliye ana giriş kapısı Yavedut caddesine cephelidir. Ana giriş kapısından külliyeye girince, doğu yönünde türbe ve batı yönünde sebil ve sıbyan mektebi bulunmaktadır. Her iki yanında birer çeşme olan türbe, ve geride kalan bahçe hazire olarak kullanılmıştır.

Şah Sultan, Sultan III.Mustafa’nın kızıdır. 1761-1803 yılları arasında yaşamıştır. Hayatı hastalıklarla geçtiği için 42 yaşında vefat etmiştir. Kendi adına yaptırmış olduğu külliyemin türbesinde gömülüdür. Babası devrinde çok küçük yaşta evlilik namzedi yapılmıştır. Bu teşebbüsler şansız bir şekilde son bulmuştur. Amcası Sultan I. Abdülhamit döneminde üçüncü evliliğini Vezir Nişancı Seyyit Mustafa Paşa ile yaptı. Sağlığı bozuk olduğu için eşi ile başta Sivas ili olmak üzere taşra vilayetlerinde yaşayamadı. İstanbul Eyüp’teki sahil sarayında yaşadı. 11.Mart 1803 tarihinde vefat etti.

Külliyenin avlu kapısı yuvarlak kemerlidir. Kemer iki yanda yüzeysel duvar payelerinin üstündeki kademeli profillerden meydana gelen başlıklara oturur. Kapının iki tarafındaki yüksek kaideler üzerindeki yalın başlıkları olan sütünceler kapıya hareket kazandırır. Kapı üzerinde 6 satırlık 12 beyitlik bir kitabe ünlü hattat Yesarizade Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılmıştır. Daha yukarda kapının üstü dalgalı bir saçak tarafından örtülür. Kapı dekoratif bir kilit taşına sahip olan bir kemerle avluya açılır. Kemerin üstünde ‘’Cennet anaların ayaklarının altındadır.’’hadisi yazılıdır. Cadde yönünde kapının iki yanında, madeni şebekeli, profil silmeli ve dalgalı hatlı kemerleri olan ikişer pencere bulunmaktadır. Benzerlerine sebilin sağında ve türbenin solunda bulunmaktadır. Pencerelerin araları sathi duvar payeleri ve profilli yatay silmelerle hareketlendirilmiştir. Türbenin her iki yanındaki çeşmeler simetriktir. Üst kısımlarında iki satırlık kitabeleri, oval formlu küçük yalakları ve akantus yapraklı ayna taşları bulunur.

Yapıya kuzey yönünden girilir. Önde bağımsız dört sütunla türbenin ana gövdesine baÄŸlı dört yarım sütun üzerine oturan yuvarlak kemerli ve üç açıklığı bulunan revak bulunur. Revakın yan yüzlerinden cadde tarafındaki, ortasında bir pencere bulunan mermer bir duvarla kaplanmıştır. Revakın orta kısmını pandantifli bir kubbe, iki yanını aynalı tonozlar örter. Revak sütunlarının araları kartuÅŸlarla bezeli korkuluk levhalarıyla kapatılmıştır. Dışta köşeleri vurgulanmış ve dört yüzü dışbükey oval hatlarla yumuÅŸatılmış, kare planla daire formunun kesiÅŸmesinden meydana gelen türbe içte 8 m. çapında yuvarlak planlıdır. Ãœstü kurÅŸun kaplı ve doÄŸrudan duvarlara oturan bir kubbe bulunmaktadır. Cephelerde altta on bir ve üstte on iki pencere bulunmaktadır. Pencereler basık kemerlidir. Alt pencereler içten kapaklıdır. Dıştan madeni ÅŸebekelidir. Oval olan üst pencereler ise içten renkli camlarla tezyinatlıdır. Dıştan alçı peteklidir. Türbenin kapısı farklı iki renkte mermerle örtülüdür ve yuvarlak kemerli giriÅŸ kapısının her iki yanındaki pencerelerden hemen sonra küçük boyutlu bir dolap niÅŸi bulunmaktadır. Türbede yan cepheleri oluÅŸturan karşılıklı üçer pencereden sonra büyük boyutlu iki duvar niÅŸi daha vardır. NiÅŸlerin tekabül ettiÄŸi köşeler gövde boyunca yükselmekte ve profili askı kemerleriyle sonlanmaktadır. Askı kemerlerin üstünde bu köşeler kuleciklerle son bulur. Türbede Åžah Sultan’ın annesi MihriÅŸah Kadın, Åžah Sultan ve kocası NiÅŸancı Seyyit Mustafa PaÅŸa yatmaktadır. Yapı bezeme açısından çok zengindir. GiriÅŸ kapısının üzerindeki panoya celi sülüs hatla Ankebut suresinin 57.anketi yazılmıştır. Yazını ortasında Sultan III.Selim’in tuÄŸrası bulunmaktadır. Kapının her iki yanında dalgalı hatlı ve profilli kemerlere sahip pencerelerin üzerinde celi sülüs hatta iki parça halinde zümer suresinin 53.ayetinin bir bölümü, alt sıra pencerelerin üzerindeki geniÅŸ yazı kuÅŸağındaki Zümer suretinin  73 – 75. Ayetleri yazılıdır. Kitabeler Ä°smail Zühtü Efendi’nindir. Ãœst sıra pencerelerin civarında olan madalyonlar ismi celal, ismi nebi, dört halife, Hasan, Hüseyin, Zübeyir, Sad, Sait ve Talha isimleri yer alır. Türbe revaklarında kubbede ve aynalı tonozlarda, türbenin içinde kubbe yüzeyinde ve ana gövdede kalem iÅŸi bezemeler bulunur.

Barok üslubu yansıtan sebil oval planlıdır. Caddeye açılan üç penceresi üç bölüme ayrılmıştır. En altta yaklaşık 110 cm. kadar yükselen sathi duvarlar payecikleri ve profilli yatay silmeleri hareketlendirilmiş kaidesi yer alır. Silme ve duvar payecikleriyle yatay dikdörtgenler meydana gelen kaide kısmı ortalarında beyzi madalyonlara sahip silmeleri akant yapraklarıyla zenginleştirilmiş kartuşlarla bezenmiştir. Etek kısmının üstünde metal şebekeli üç pencere bulunmaktadır. Altışar adet su verme penceresi bulunmasına karşın ortadaki iki pencere diğerlerinden farklıdır. Aralarında sathi duvar payeleri ile sütünceler bulunur. En üstte Sümbülzade Vehbi Efendi’ye ait 4 satırlık kitabe yer alır. Sebili tam yarım daire formunda bir saçak örter. Saçağın altındaki kalem işi bezemeler günümüze ulaşmamıştır. Sebilin kapısı avluya açılmaktadır.

Kapı giriÅŸinin sağında yani batısında bulunan yapı iki katlıdır. Ãœst katta Sıbyan Mektebi bulunur. Alt kısım ise 5 mermer sütün tarafından taşınan beÅŸ kemerli açık bir mekandır. Bu bir çeÅŸit revaktır. Bu revağın arka kısmında türbedar ve görevliler için iki oda bulunur.  Yine bu bölümlerde abdest alam mekanı bulunmaktadır. Bu mekanın güneyinde iki kollu bir merdiven bulunur. Bu merdiveni takiben ikinci kata sıbyan Mektebine çıkılır. Sıbyan Mektebi iki kısımdan meydana gelir. Bunlar açık ve kapalı kısımlardır. Kare planlı olan sıbyan mektebinin sadece batı cephesi kapalıdır. DiÄŸer üç cephesinde basık kemerli dört pencere bulunur. Bu kapalı mekan ile merdiven arasında güzel havalarda ders yapılabilecek bir çeÅŸit teneffüshane bulunur. Sıbyan mektebi kagir bir yapıdır. Ama tavanı ahÅŸaptır. Binanın çatısı kurÅŸun ile kaplanmıştır. Çatı olarak kırma çatı bulunmaktadır. Sıbyan mektebinin caddeye bakan cephesinde çok zarif bir kuÅŸ evi bulunur.

Avluda bulunan ana kapının karşısında bir çeşme vardır. Bu çeşmenin üstünde’’Maaşallah’’ yazısı bulunur. Yine burada Sultan III.Selim’in tuğrası bulunur.