Tophane Gazi Kara Ahmet Paşa Külliyesi

Arnavut devşirmelerinden olan Kara Ahmet Paşa sarayda Enderun da yetişmiştir. Kapıcıbaşı olarak dışarı çıkıp sonra yeniçeri ağası olmuştur. Rumeli Beylerbeyi olmuş ve ikinci vezir iken 27 Temmuz 1552 de Temeşvar’ı zapt etmiştir. Bundan dolayı da Osmanlı tarihinde Temeşvar Fatihi olarak geçmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’ın kız kardeşi Fatma Sultan ile evlenmiş ve saraya damat olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’ın eşi Rüstem Paşa’nın sadrazamlıkta bulunduğu günler de Rüstem Paşa, kayınvalidesi Hürrem Sultan’ın kışkırtmaları ile Şehzade Mustafa’nın tahtı ele geçirmek için fırsat kolladığına dair bir rapor hazırlar. Ve o rapora göre 6 Ekim 1553 günü Konya Ereğli’sinde, Şehzade Mustafa babasının çadırı içinde boğdurularak öldürülür. Yeniçeriler, olayı bir cinayet sayarak Sadrazam Rüstem Paşa’nın cezalandırılması için eyleme geçerler. Aynı gün Rüstem Paşa azledilir. Sadrazamlığa Kara Ahmet Paşa seçilir.

1554’de caminin yapımına başlanır. Ancak sadrazamlıktan azledilmeyi içine sindiremeyen Rüstem Paşa fırsat kollamaktadır. Kayınvalidesi Hürrem ve eşi Mihrimah Sultan da en büyük yardımcısıdır bu arada. Ve daha yaptırdığı camiyi görme fırsatı dahi bulamadan 29 Eylül 1555’de boğdurularak öldürülür. Yapımına bir süre ara verilen camii, medrese, türbe ve sıbyan mektebi ile birlikte 7 yılda tamamlanır. Büyük usta Mimar Sinan’ın eseri olan camii, 17. ve 18.yüzyıllar sonunda iki defa tamir görür. Külliyenin vakfiyesinden öğrenildiğine göre, devletin çeşitli yerlerindeki efkaf gelirleri, İstanbul Topkapı semtinde yapılacak cami, sıbyan mektebi, on altı oda ve bir dershaneli medrese, on altı odalı zaviye, çeşitli müştemilatı ile aşhane-imarete tahsis olunmuştur. Bugün Ahmet Paşa külliyesi sadece cami, medrese, türbe ve sıbyan mektebinden ibaret olduğuna göre, vakfiyede bahsi geçen zaviye ve aşhane yapılarının külliye civarında olduğu ve zamanımıza gelemediği bilinmektedir. Cami 1696’da bir tamir görmüştür. 1894 zelzelesinde kubbesi çökmüş ve derhal tamir edilmiştir. Cümle kapısı üstündeki Tevfik imzalı celi hatla yazılmış ayetin 1896 tarihli bir tamiratı işaret eder. Son yıllarda cami avlusu yeniden düzenlenmiştir.

Ahmet PaÅŸa Camii, ÅŸehrin kara tarafındaki baÅŸlıca giriÅŸlerinden birinin hemen içinde ve bir tarafı meyilli yüksek bir arazide inÅŸa edilmiÅŸtir. Sıbyan mektebi ve türbe, dış avlu duvarının uzağında ve cadde kenarındadır. Cami kapısı kırmızı-beyaz geçmeli ve mermerden. Kesme taÅŸtan yapılmış camiden içeri girdiÄŸimizde dikdörtgen bir ana mekan çeker dikkatimizi. Ana kubbe altı fil ayağı üzerine durmakta ve dört bir yanda yarım kubbeler bulunmakta. Ana kubbeye açılan 18 pencere sayesinde yapının hem ağırlığı hafifletilmiÅŸ hem de bol ışıkla aydınlatılmış. Mihrap duvarında alt pencerelerin alınlıkları ve dolap alınlıkları çini süslemeli. Mihrap, sade mermerden olup sarkıtlıdır. Yine mermerden olan Minber adeta dantel gibi bir oyma tekniÄŸi ile iÅŸlenmiÅŸ. Caminin mermerden olan sütun baÅŸlıkları ile mahfil korkuluklarında, minberde ve mihrapta güzel, ince ve zarif bir işçilik görülür. Bilhassa minber dantela gibi oyma tekniÄŸi ile iÅŸlenmiÅŸtir. Son cemaat yerinde dolap niÅŸleri ile içerdeki ayetli pencerelere alınlıklarını Ä°znik çinileri süsler.  Vaaz kürsüsü, cümle kapısı ve pencerelerin ahÅŸap kanatları 16.yüzyılın geçmeli ahÅŸap işçiliÄŸinin en güzel örneklerinden sayılır. Müezzin mahfilinin tavanında görülen kalem iÅŸleri de dikkat çeken bir diÄŸer süsleme detayı. Bu benzeri bugüne kadar ulaÅŸmış renkli altın yaldızlı süslemelerdir. Kesme taÅŸtan yapılmış olan minare’nin giriÅŸi son cemaat yerinden olup binanın hemen üstünden baÅŸlamakta.

Caminin iç avlusu aynı zamanda burayı üç taraftan saran medresemin iç avlusudur.  Böylece burada, kadırga’daki Sokollu Mehmet PaÅŸa Camii ile Edirnekapı Mihrimah Sultan Camii’nde rastlanan cami ve medrese birleÅŸiminin bir örneÄŸi de buradadır. Cami avlusunu kısmen yatık U biçiminde saran medrese ile Kadırga Sokollu Mehmet PaÅŸa ve Edirnekapı Mihrimah Sultan Camilerinde görülen cami-medrese birleÅŸiminin bir baÅŸka örneÄŸi de burada çıkar karşımıza. Medrese ile çevrili avlunun ardından beÅŸ büyük kubbe ile örtülü, cami sınırından taÅŸan son cemaat yeri karşılar bizi.

Ahmet PaÅŸa’nın altı köşeli plana göre inÅŸa edilmiÅŸ türbesi Mimar Sinan’ın inÅŸa ettiÄŸi güzel binalardan biridir.  Türbe Kara Ahmet PaÅŸa’nın çift kubbelidir. Daha önce türbenin etrafını çeviren haziredeki bütün mezar taÅŸları kaldırılmış, hazirede yalnız bir iki mezar taşı ile Ahmet PaÅŸa’nın eÅŸi ve Yavuz Sultan Selim’in kızı Fatma Sultan’ın mezarı kalmıştır. Türbenin evvelden saçakla korunan giriÅŸ kapısı üzerinde bir kitabe bulunur. Bu kitabeden Ahmet PaÅŸa’nın vefatından üç dört yıl sonra inÅŸa edildiÄŸi anlaşılmaktadır. Kitabede kelime-i Tevhid ve 1559 tarihi okunmaktadır. Türbede iki sıra pencere bulunur.  Ãœstteki olanlar sivri kemerli olup her cephede bir tane bulunmaktadır. Alt pencereler ise üst pencerelerin aynı görüntüsünde olup aslında dikdörtgen bir pencere olup üstleri Tahfif kemerine sahiptir.

Külliye binalarından çatı örtülü ve dikdörtgen biçiminde sıbyan mektebi bugün Ahilik Araştırma ve Kültür Vakfı’nın hizmetindedir. Yapı iki kare odadan meydana gelen bir dikdörtgendir. Yapı kesme taş ve tuğladan yapılmış bir almaşık yapıdır. Banisi yapıldığını göremese de onun adıyla yaşıyor cami. Belki de her bir taşına sinmiştir bu hüzün ve belki de edilen her dua, kılınan her namaz onun da ruhunu şad ediyordur.

Arpa emini sokakta bulunan külliyenin çeşmesinin cephe kısmı maalesef tahrip edilmiştir. Bugün bu çeşmeden sadece tuğla bir su haznesi kalmıştır. Gazi Ahmet paşa’nın zevcesi Fatma Sultan’ın bu külliyenin Yenibahçe tarafında Gazi Kara Ahmet Paşa Vakfına bağlı bir mescidi bulunmaktadır. Bu mescit yenilenmiştir.