Edirnekapı Mihrimah Sultan Külliyesi

Sultan, 21 Mart 1522 tarihinde doğmuştur. 10. Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan doğan kızıdır. 25 Ocak 1578, İstanbul tarihinde vefat etmiştir. Süleymaniye Camii türbesine gömülmüştür. 1522'de, Osmanlı padişahı Sultan I. Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın Mehmet'ten sonraki ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. Mihrimah Sultan'ın doğumundan 2 yıl sonra da Hürrem Sultan, Sultan I. Süleyman'ın ölümünden sonra yerine geçecek olan diğer çocuğu II. Selim'i dünyaya getirdi. 1539'da 17 yaşındayken Diyarbakır Beylerbeyi Rüstem Paşa ile evlendirildi. Düğün töreni iki küçük erkek kardeşi Beyazıt ve Cihangir'in sünnet düğünüyle birlikte At Meydanı'nda şölenlerle kutlandı. Rüstem Paşa bu evlilikten sonra sadrazam oldu ve 1544-1561 yılları arasında 2 yıllık bir süre hariç kesintisiz sadrazamlık yaptı. Bu evlilikten 1541'de bir kız çocukları dünyaya geldi. Daha sonra 1545’te Murat beyi ve 1547 de Mehmet beyi dünyaya getirdi.

Mihrimah Sultan yaşamı boyunca devlet işlerinde çok söz sahibi oldu. Babasını Malta'ya sefer düzenlemeye ikna etmek için kendi parasıyla 400 gemi yaptıracağına söz verdiği bile söylenir. Annesi Hürrem Sultan gibi Lehistan kralı II. Zygmunt August'la yazışmalar yaptı. Çok büyük bir servet sahibi oldu. 1540-1548 yılları arasında Mimar Sinan İstanbul'un Üsküdar ilçesinde cami Üsküdar İskele Camii, medrese, ilkokul ve hastaneden oluşan büyük bir külliye yaptı. Ayrıca 1562-1565 yılları arasında yine Mimar Sinan İstanbul'un Edirnekapı semtinde cami, çeşme, hamam ve medreseden oluşan Mihrimah Sultan Camii ve külliyesini yaptı. Annesi 1558'de öldükten sonra babasına annesinin oynadığı danışmanlık rolünü oynadı. 1566'da babası öldükten sonra yerine geçen erkek kardeşi II. Selim'in saltanatı boyunca da danışmanlığını sürdürdü. Anneleri Hürrem Sultan ölmüş olduğu için kardeşi için adeta bir Valide Sultan rolünü oynadı. Mihrimah Sultan 1578'de yeğeni Sultan III. Murat'ın saltanatı sırasında öldü ve babası Sultan I. Süleyman'ın Süleymaniye Camii'ndeki türbesinde babasının yanı başında gömüldü.

Yaklaşık bin yüz metrekare alana bina edilmiÅŸ caminin ortasında yirmi metre çapında ve otuz beÅŸ metre yüksekliÄŸinde bir kubbe bulunur. Dikdörtgensel bir planda olan yapının mermer minberi ve vitraylı pencereleri estetik görünümü güçlendirmiÅŸtir. Mihrimah Sultan Külliyesi, Ä°stanbul Suriçi’nin yedinci tepesinin en yüksek noktasına 1562 yılında inÅŸa edilir. 1562 yılında yapımına baÅŸlanan cami, 17 hücreli medrese, sıbyan mektebi, çifte hamam, Mihrimah Sultan’ın kızı AyÅŸe Hanım ve Damadı Güzel Ahmet PaÅŸa’nın medfun bulundukları türbe, çeÅŸme ve bir sıra dükkandan meydana gelen bir külliye binası olarak 3 yıl gibi kısa bir sürede 1565 yılında tamamlanır. Sözü edilen dükkanların bir kısmı ise yol geniÅŸletilmesi sırasında yıkılır.1719 yılındaki depremden büyük hasar gören caminin kubbeleri çöker. Ä°lk tamirini bu dönemde geçiren cami 1894 yılındaki depremde de büyük hasara uÄŸrar. Minaresi devrilir,  son cemaat yeri kubbeleri çöker ve bir süre öylece kaldıktan sonra 20.yüzyılın baÅŸlarında Evkaf Nezareti eliyle onarılmaya baÅŸlanır. Daha sonra aynı yüzyılın ortalarında külliyenin geniÅŸ çapta tamiri yapılır. 1999 depreminden de zarar gören cami onarıma alınır ve Kasım 2010’da yeniden ibadete açılır. Revaklı medrese odaları yatık U biçiminde camiyi çevirerek avlunun yerini almış adeta. Dört kapıdan giriÅŸi bulunan bu avlu görünümlü medresenin ortasında yer alan 16 sütunlu, konik çatılı ÅŸadırvan ise sonradan yapılmış. Güney batısındaki sıbyan mektebi biri kubbeli, diÄŸeri ayna tonozlu iki oda halinde olup mermer söveli ve cevizden, geometrik geçmeli kapı ile odalardan birbirine geçilmekte. Camiinin sol giriÅŸ kısmında musallası, ön kısmında geniÅŸ bir bahçesi ve kullanılan kuyusu bulunmakta. Yanda küçük mezarlığı bulunmakta, külliye içinde yer alan çeÅŸme de 1719 tarihli geç bir ilave. Sekiz mermer granit sütun ve yedi kubbeden oluÅŸan son cemaat yerinden geçerek ulaÅŸtığımız camide dört paye üzerine yükselen19 m çapında ve27 m yükseklikteki büyük kubbeyi ve yanlara doÄŸru kemerlerle açılan yarı yükseklikte üçer küçük kubbe ile geniÅŸletilen ibadet mekanını görmekteyiz. Yan mahfiller altışar sütunlu sivri kemerler üzerinde olup ana kubbe yalnız başına yükselerek, takviye kuleleri arasında üç sıra pencerelerle açılmış, dört ince kalkan duvarı ve dört pandantif kalmış. Mihrap beyaz mermerden altın yaldızlı, mukarnas yaÅŸmaklı ve kitabeli iken Minber geometrik geçme, rumi ve palmet süslemeleri ile ÅŸebekeli. Kalem iÅŸleri ve hünkar mahfili ise sonradan yapılmış. Mekan etkisi planı ve dış mimarisi bakımından her yanından deha fışkıran yeniliklerle dolu bir camidir burası. 204 adet penceresiyle olduÄŸu kadar pencere ve kapı kanatlarındaki ahÅŸap üzerine sedef ve fildiÅŸi kakmaları ve kalem iÅŸi süslemeleriyle de pek çok ibadet mekanının aksine son derece aydınlık ve ferahtır. Caminin tek ÅŸerefeli kesme taÅŸtan yapılmış kurÅŸun külahlı minaresi tamir gördüğünden orijinalliÄŸini tam olarak koruyamamış. Tek ÅŸerefeli tek minareyse, Mimar Sinan’ın inÅŸa ettiÄŸi sultan camilerindeki minare profilinin dışında kalır. Bu minarenin üst kısmı 1719 depreminde yıkılmış, sonrasında tekrardan elden geçirilmiÅŸtir. Aynı depremde cami kubbelerinin çökmüş olduÄŸunu da öğrendikten sonra, bugünkü bol pencereli orta kubbenin özgün biçimiyle mütenasip bir biçimde inÅŸa edildiÄŸi konusunda tereddüde düşüyoruz.

Yapı topluluğunun bir bölümünü oluşturan medrese caminin iç avlusunun güneybatı ve kuzeydoğu kenarında on dokuz hücre ve iki küçük eyvandan meydana gelmiştir. Cami ve medrese avlusuna Edirnekapı surları tarafındaki iki kapıdan ve kuzeydoğudaki kayyum odasının altındaki merdivenlerden çıkılmaktadır. Medresenin yan girişlerindeki iki küçük hücre imam ve kayyum odaları olarak ayrılmıştır. Avlunun uzun kenarına hücre yerleştirilmemiştir. Bu medresenin bir özelliği de dershanesinin bulunmayışıdır. Medresenin güneybatısında, hücrelerin arkasındaki küçük avluya helalar yerleştirilmiştir. Kesme küfeki taşı ve tuğla hatıllı medrese odalarının önüne yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanmış bir revak yerleştirilmiştir. Bu revakların üzeri küçük kubbelerle örtülmüştür. Bunların arkasındaki medrese hücreleri kare planlı olup, üzerleri kubbelidir. İçlerine birer ocak nişi ile dolap nişleri yerleştirilmiştir. Ocakların dikdörtgen planlı, ince uzun bacaları kubbelerin arkasına sıralanmıştır. Avluda on altıgen planlı mermer bir şadırvan bulunmaktadır. Medrese doğal afetlerden zarar görmüş ve kısmen de özelliğini yitirmiştir. Dershane kısmının bu afetler nedeni ile ortadan kalktığı sanılmaktadır.

Mihrimah Sultan külliyesi, camii, on yedi odalı medrese, sıbyan mektebi, hamam, türbe ve arasta dükkanlarından meydana gelir. Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı olan Mihrimah Sultan aynı zamanda Sadrazam Rüstem PaÅŸa'nın da karısıdır. Mihrimah Sultan tarafından Ä°stanbul Ãœsküdar ve Edirnekapı'da birer külliye yaptırılmıştır. Her iki külliyede de Sıbyan mektebi bulunmaktadır. Sıbyan Mektebi bugünkü Ä°lkokullara karşılık gelmektedir. Sıbyan Mektebi külliyenin batısında bulunmaktadır. Yapı almaşık denilen taÅŸ ve tuÄŸla karşımı bir yapıdır. Yapı muntazam formlu kesme taÅŸ ve üç sıralı tuÄŸla ile örülmüştür.  Dershanesi üst kattadır. Dershaneyi aydınlatan büyük yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır. Bu pencereler cephede ikiÅŸer adettir. Kare formlu olan yapı Osmanlı Sıbyan Mektebi türüne uyum gösterir.

Birçok sıbyan mektebinde görülmeyen kubbeli bir çatı bulunmaktadır. Kubbe kurşun ile kaplanmıştır. Camii ve Sıbyan Mektebi 1894 depreminde ağır bir tahribat geçirmiştir. Her ne kadar aslına uygun bir tamirat olsa da Camide aslına uygun kalem işi kalmamıştır. Cumhuriyet devri istimlakların da ise Arasta çarşısındaki dükkanların bir çoğu yıkılmıştır. Külliyenin yapıldığı alan tepe olmasına karşın, Mimar Sinan burada caminin kotunu yukarıda tutmuştur. Dükkanlar Feyzi Paşa Caddesine cepheli olmasına karşın, cami iç avlusu ve harimin bulunduğu ana mekan Fevzi Paşa caddesinden 3-4 metrelik bir merdivenle camii kotuna çıkılır Buna benzer uygulamalar Üsküdar Mihrimah caminde, Eminönü Rüstempaşa caminde ve Kadırga Sokollu Mehmet Paşa camilerinde görülür.