Eyüp Sultan Külliyesi; İstanbul Eyüp meydanında bulunan külliye 1459 yılında ana planına sahip olmuştur. Zaman içinde 1766 depremi ile Camii binası yıkılınca bütün külliye yeniden planlanmıştır. Külliye’nin adı, Emevilerin İstanbul kuşatmasına katılan ve burada şehit olan Mihmandar-ı Resulullah Halid bin Ebu Eyüp el-Ensari’den gelmektedir ve külliyenin yapımına zatın medfun bulunduğu mekana bir türbe inşa edilerek başlanmıştır. Cami, imaret, türbe, medrese ve hamamdan meydana gelen külliye; caminin bina edildiği yıl olarak bilinen 1459 yılını izleyen yıllarla birlikte ilk şeklini almıştır. İstanbul’un önde gelen ve en çok ziyaretçi çeken külliyelerinden biridir. Külliye günümüze kadar birçok yenileme çalışmasına sahne olmuş ve bu çalışmalarda büyük ölçüde özgün biçimini yitirmiştir. Özellikle 1766 yılında gerçekleşen İstanbul depremi sonrası, külliyenin büyük çapta hasar görmesi üzerine; III. Selim 1798 yılında caminin tamamen yıkılmasına ve aynı yere yeni bir caminin bina edilmesine karar vermiştir.
EBU EYÃœP EL-ENSARÄ°
Ebu Eyyub Halit bin Zeyd veya Ebu Eyyub El-ensari, ölüm yılı olarak tarihçiler 672 veya 674 tarihini vermektedirler. Türkçede zaman zaman Eyüp Sultan olarak anılan Sahabe'den biridir. İslam peygamberi Muhammed'i Mekke'den Medine'ye göç ettiği zaman evinde ilk misafir eden sahabidir. Bu sebeple kendisine bu olaydan sonra mihmandar-ı nebevi de dendiği olmuştur. Daha sonra 90'lı yaşlarında İstanbul kuşatması sırasında şehit olmuştur. Vasiyeti üzerine İstanbul surlarının dibine gömüldüğüne dair bir rivayet vardır. Anlatıya göre daha sonra Akşemsettin manevi keşif yoluyla mezarını bulur. Şu anda onun adına bir türbe, kendi adı ile anılan Eyüp semtinde ve kendi adı verilen Eyüp Sultan Cami'sinde bulunmaktadır. Rivayete göre mübarek zatın medfun olduğu yeri Fatih’in Hocası Akşemsettin rüyasında görmüş ve Fatih de ilk iş olarak buraya bir türbe bina ettirmiştir.
KÃœLLÄ°YE CAMÄ°SÄ°
Uzun Hüseyin Ağa’nın başında bulunduğu bir ekip tarafından bina edilmiş olan bu cami, 24 Ekim 1800 yılında III. Selim tarafından ibadete açılmıştır. Camii; ilk inşa edilen caminin tasarımına nazaran büyük ölçüde farklı özellikler gösterir. Küfeki taşından inşa edilmiş olan Caminin 26x11 m alana sahip hariminin tavan örtüsünü oluşturan 17.50 m çapındaki ana kubbesi, aynı çapta birer yarım kubbe ile desteklenmiş ve caminin aydınlık görüntüsü; merkez kubbenin kasnağında ve yarım kubbelerde bulunan pencere açıklıklarıyla güçlendirilmiştir. Yer Yer Osmanlı baroğunun da kullanıldığı caminin süslemeleri, dönemin ağdalı mimarisine göre oldukça sadedir. Kubbeli revaklarla çerçevelenmiş caminin iç avlusunun ortasında ise kısmet çeşmeleri olarak bilinen küçük çeşmeler bulunur. Beyaz mermer yontusu olan bu çeşmelerde kullanılan motifler ve mimari elemanlar, çeşmelere estetik bir hava katmıştır. Cami iki şerefeli iki minareye sahiptir ve bu minareler Damat İbrahim Paşa’nın girişimiyle, Fatih dönemindeki minarelerin kısa görülmesinden dolayı, 1723 yılında yeniden yaptırılmıştır.
KULLÄ°YE TÃœRBESÄ°
Mevcut cami avlusunun kuzey batısında kalan türbe klasik Osmanlı türbelerine benzemeyen bir yapıdır. Zaman içinde bir takım ekler yapılarak özgünlüğünü kaybetmiştir. Avluya bakan cephesi Çinlerle kaplıdır. Avluya bakan bir niyaz penceresi bulunur. Kesme küfeki taşından inşa edilmiş Eyüp Sultan Türbesi, sekizgen plan üzerine kubbeli olarak inşa edilmiştir. Türbenin iç tasarımında kullanılan Kütahya çinileri, III. Selim’in yaptırdığı gümüş şebeke, Eyüp Sultan’ın sandukasını kaplayan II. Mahmut hatırası örtü, Hattat Mustafa Rakım Efendi’ye ve II. Mahmut’a ait olan simli sülüs yazılar türbenin iç dekorasyonunda öne çıkan öğelerdir. 2014 yılı Eylül ayında Vakıflar Müdürlüğü tarafından restore edilmekteydi.
KÃœLLÄ°YE HAMAMI
Eyüp Sultan meydanının tam kuzey batı köşesinde inşa edilmiştir. Meydana cephelidir. Külliyenin çifte hamam olarak tasarlanmış hamamı ise günümüze ulaşabilen en eski Osmanlı hamamlarından biridir. Eyüp belediyesi tarafından yenileme inşaatı sürmektedir. Hamam sıcaklıklarına ait iki adet hamam kubbe feneri görülmektedir.
Bu mistik külliyenin medresesi ve imareti, külliyenin günümüze ulaşamayan başlıca yapılarındandır. Genel olarak Türkiye’nin çeşitli yerlerinden gelen konuklarını ağırlayan Eyüp Sultan Külliyesi, külliyenin manevi atmosferi vesilesiyle konukların uhrevi tefekkürünü güçlendirmeyi başaran dini ziyaretgâhlardan biridir. Külliyenin etrafını saran, Eyüp Sultan’ın kabrine yakın olmak isteyen birçok kişinin mezarı da külliyenin ve semtin İslam kültüründeki önemini gözler önüne sermektedir.
Külliyeler
