Çengelköy Ali Nizami Paşa Köşkü; İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakasında Üsküdar Çengelköy Kalantor sokağa cepheli olarak inşa edilmiştir. Kesin inşa tarihi ve mimarı bilinmemektedir. Yapı Ali Nizamı Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ali Nizami Paşa Sultan II. Abdülhamit döneminde Seraskerlik yapmıştır. 1821 yılında Niğde’de doğmuş olan Paşa harp akademisindeki başarılı eğitiminden sonra Viyana’ya gönderilmiştir. Viyana Harp Akademisinden mezun olduktan sonra devlet görevlerinde bulunmuştur. Belgrat’ta askeri komiserlik, Peşte’de şehbenderlik, Paris’te Mekteb-i Osmaniye okulu müdürlüğü yapmıştır. 1877 yılında Sultan II. Abdülhamit Tarafından Mekteb-i Mülkiyeyi Şahane müdürlüğüne getirilmiştir. Bir yıl Mekteb-i Sultani müdürlüğü ve Askeri Teftiş Komisyonu üyeliğinde bulundu. 1882 yılında ise Seraskerlik makamına getirildi. Osmanlı’da Serasker Osmanlı Devleti'nde 1826-1908 yılları arasında kullanılan ve bugünkü Milli Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı görevine denk düşen unvan."Baş" anlamındaki Farsça sözcük "ser" ile, Arapça "asker" sözcüklerinin bileştirilmesinden oluşturulan bu sözcük, "askerlerin başı, başasker" anlamına gelmektedir. Yeniçeri Ocağı'nın 1826 yılında Sultan II. Mahmut tarafından ortadan kaldırılmasından sonra anılan padişah tarafından seraskerlik unvanının ihdas edilmesine karar verilmiştir.
Daha sonra köşkünü Ahmet Arif Paşa’ya satıp Büyükada’ya yerleşmiştir. Büyükada’da vapur iskelesinden batıya gidilince Nizam mahallesine ulaşılır. Bu mahallenin ismi Ali Nizam Paşa’dan dolayı Nizam mahallesidir. 21 Temmuz 1893 yılında vefat eden Ali Nizami Paşa Divanyolu’ndaki Sultan II. Mahmut türbesinin haziresine defin edilmiştir. Ali Nizami Paşa seraskerliği sırasında bazı esaslar koymuştur. Askeri kışlaların girişine Nizamiye denmesi Ali Nizami Paşa isminden gelir. Balkan savaşı sonrasında yapılan anlaşmayı imzalamayarak istifa etmiştir. Daha sonra Berlin Büyükelçiliği yapmıştır. Ali Nizami Paşa’nın oğlu Osman Nizami Paşa ise Osmanlı devletinin Berlin sefir-i kebirliği yapmıştır.
Köşkü Ali nizami Paşa’dan satın alan Ahmet Arif Paşa Sultan II. Abdülhamit döneminde önemli bir devlet adamıydı. Kendisi Hazine-i Hassa Emlak-ı Hümayun başmühendisliği yapmıştır. Ahmet Arif Paşa döneminin çalışkan adamlarından biridir. Ordudaki askerler için seferi karyola, sıhhat feneri, özel pusulalar icat etmiştir. Ordu için birçok kolaylaştırıcı tasarımlarda bulunmuştur. Sultan tarafından bu çalışmalarından dolayı taltif görmüştür. Öldüğü 1907 tarihine kadar bu köşkte yaşamıştır. Kabri Karacaahmet mezarlığındadır. Kendisinin vefatından hanımı Emine Dürriye Hanım, çocukları Hattat Celalettin Bey, Şair Celile hanım, Ziraat Mühendisi Mehmet Emin Engin, Diş hekimi Fuat Engin bu köşkte yaşamışlardır.
Köşkün Kalantor sokak’a bakan giriş kapısının hemen üstünde küçük bir ahşap kulübe bulunur. Sağ tarafta köşkün set halinde iki bahçesi bulunmaktadır. Sonraları bu setin üst kısmına bir yüzme havuzu inşa edilmiştir. Köşkün en üst katı tüm Osmanlı köşklerinde olduğu gibi yatak odaları bulunur. Çatı katında iki küçük oda bulunmaktadır. Evin odalarında duvarlarda çok güzel kalem işleri bulunmakta idi. Köşkün her katında birer balkon bulunmaktadır. Bina kırma çatılı ve kiremit kaplıdır. Yapı üç ahşap kattan meydana gelir. Köşkün güncel fotoğrafları Özgül Karadeniz tarafından çekilmiştir.
Anadolu Yakası Köşkleri
