Saffet Paşa Yalısı; İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakasında Beykoz Kanlıca Barış Manço Caddesi üzerinde, Kanlıca vapur iskelesinin güneyinde yer alır. Yalı, Ethem Efendi tarafından, 1760 tarihlerinde yaptırılmıştır. Mimarının ismi bilinmese de ortaya koyduğu gelenekler, onun Venedik’te eğitim görmüş, İtalyan ustalarla çalışmış bir Türk olduğuna işaret etmektedir. 230 yıllık geçmişiyle Boğaziçi’nin en eski yalılarından biri olan yapı, altı kez Hariciye Nazırlığı, kısa bir süre de Sadrazamlık yapmış olan Mehmet Esat Saffet Paşa’nın mülkiyetine Sultan II. Abdülhamit döneminde geçmiştir. Saffet Paşa harap haldeki yalıyı 1865 yılında aslına sadık kalarak tamir ettirmiş, bu tarihten sonra da yalı onun adıyla anılmaya başlamıştır.
Paşa, Osmanlı İmparatorluğu çöküş döneminde bu yalıda yaşamıştır. Osmanlıya ağır yaptırımlar getiren 1878 yılında Ayastefanos Antlaşması sonrasında, bu yalıda tarihi bir toplantı yapılmış; Saffet Paşa, Kont Şuvalov, İgnatiyef Salisbury’nin de bulunduğu bir heyeti burada ağırlamıştır. AyrıcaPrusya Prensi Waldemar, Gloucester Düşesi, Somerset Maugham ve Agatha Christie gibi birçok ünlü kişi yalıya misafir olmuştur. Saffet Paşa yaşadığı büyük üzüntüler sonunda bu yalıda ölmüş ve Sultan II. Mahmut Türbesi haziresine gömülmüştür. Paşa’nın ölümünden sonra ailesine intikal eden yalının, son sahiplerinden birisi de Kadri Cenani’dir.
Aynı çatı altında harem ve selamlıktan oluşan Saffet Paşa Yalısı’nın ayrıca hamamı, ve kayıkhanesi de vardı. Kayıkhanesi 1915 yılında yıktırılmış, malzemesiyle küçük bir kayıkhane yaptırılmıştır. Yalının harem bölümü 1920 yılında yıktırılmış; haremin arsası ile selamlık bahçesinin bir kısmı birbirinden ayrılmış; Saffet Paşa’nın ikinci oğlu olan Faiz Bey’in, torunu Sedat Simavi’ye satılmıştır. Sedat Simavi 1939–1941 yıllarında buraya betebeli, kagir, yüzme havuzlu yeni bir yalı yaptırmıştır. Selamlık bölümü ise 1976 yılında yanmış, arta kalan duvar kalıntıları da yıktırılarak yerine betonarme bir yalı yapılmıştır. Saffet Paşa Yalısı bir süre sonra Sabancı ailesiyle birlikte Akbank’ı kuran Ahmet Sapmaz’ın mülkiyetine geçmiş, Sapmaz maddi sıkıntıları dolayısıyla yalıyı elinden çıkarmak zorunda kalmıştır. 2 Ağustos 2007 de başlayan ve 30 Eylül 2007’de biten çalışmalarda, yalının taş duvarları güçlendirilmiş ve bahçe düzenlemesi yapılmıştır. Toksöz, Ocak 2012’de, Kanlıca’daki bu yalısında aniden rahatsızlanmış ve hayatını kaybetmiştir.
Saffet Paşa Yalısı’nda geleneksel Türk yapı tarzı ile barok üslup bir arada kullanılmıştır. Yalının harem ve selamlık bölümleri orta sofalı plan tipinin simetrik olarak uygulanmasından meydana gelmiştir. Kanlıca İskelesi’ne doğru harem kısmı, Anadoluhisarı’na doğru ise selamlık bölümü yer alır. İki katlı ahşap/bağdadi sahilhanenin, her iki katta; 13 oda, 2 sofa, 2 merdiven boşluğu, servis odaları ve helalar bulunmaktadır. Arka cephesinden ön cephesine kadar uzanan dikdörtgen sofaları ve bu sofalara açılan dikdörtgen planlı farklı boyutlarda odaları vardır. Bu odalardan bazıları ahşap direk ve konsollarla dışarıya doğru genişletilmiştir. Yalının deniz cephesinde; kiremitli çatı ve saçağı, üç bölmeli sürme pencere şeritleri, yalı baskısı ahşap kaplaması, cumbalar ve konsolları ve pencere parmaklıkları ile klasik düzen görülür. Selamlığın girişi, güney cephesinde, güzel çini panoların yerleştirildiği bir eyvan içine alınmıştır. Buradaki zemin yükseltilmiş, mermerle kaplanmış, eyvanın önüne de Rodos işi çakıllarla bir bezeme yapılmıştır.
Anadolu Yakası Yalıları
