Sadullah Paşa Yalısı; İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakasında Üsküdar Çengelköy Caddesi’nde bulunan yalı Darüssade ağası Mehmet Ağa tarafından 1800 tarihlerinden evvel inşa ettirilmiştir. Esat Muhlis Paşa’nın oğlu olan ve 1838 yılında Erzurum’da doğan Sadullah Paşa, Sultan V. Murat’ı tahta geçirmek isteyenlerdendi. Bu konuda Sultan Abdülaziz’in karşısında olan cephenin içinde idi. Sultan II. Abdülhamit tahta çıkıca Sultan Murat’ı destekleyen devlet adamlarını İstanbul dışına sürdü. Bu dalgada Sadullah Paşa’da 1877 yılında Berlin’e büyükelçi olarak gönderildi. Daha sonrada 1883 yılında Viyana Büyükelçisi olarak atandı. Paşa yurt dışı görevlerden bunalıp İstanbul’a dönme isteğiyle Viyana’da intihar etti. Eşi Necibe Hanım, Paşanın öldüğüne inanmayıp bu yalıda bir ömür boyu dönmesini bekledi. Sadullah Paşa’nın ancak cenazesi dönebildi.
Sadullah Paşa’nın gelini Münevver Ayaşlı, kayınpederinin bir sürgün gibi yurt dışında on dört yıl yaşamaya mecbur bırakılmasını sebebini Sadrazam Küçük Sait Paşa olarak görür. Sadrazam Sait Paşa Sadullah Paşa’yı kendisine rakip gördüğü için iftira atarak yurt dışında kalmasına sebep olduğunu anlatır. Sadullah Paşa yalının altıncı sahibidir. Yalının ilk sahibi Darüssade Ağası Mehmet Ağadır. Mehmet Ağa’ya bu yalı Sultan I.Abdülhamit tarafından hediye edilmiştir. İkinci sahibi Sultan III. Selim’in sadrazamı Koca Yusuf Paşa idi. Daha sonra sırayla Kaptanıderya Seydi Ali Paşa, Bağdat valisi Hamdi Paşa ve Esat Muhlis Paşa’dan oğlu Sadullah Paşa’ya kaldı.
Yalının mimari özelliği olarak dış cepheleri Geleneksel Türk Yalısı olup, iç düzenlemesi Barok üslubundadır. Selamlık kısmını bir zamanlar yalıda oturan Ferit Tek tarafından yıktırılmıştır. Şimdi görünen yalı Harem binasıdır. Ortasında kubbeli, koca bir sofası bulunur. Yalının üst kısmı konsollarla genişletilmiştir. Üst kat konsolları Eliböğründelerle taşınmaktadır. Alt sofa sekiz köşeli, üst sofa ovaldir. Bütün odalar bir şekilde sofaya açılmaktadır. Her katta merkez sofanın dört bir tarafına planlanmış ikişer oda bulunmaktadır. Bu yönden bakılınca iki sofada 16 oda bulunur. Mavi, sarı, yeşil, ve pembe odaların tavanları Avrupalı ressamların yaptığı İstanbul Resimleri bulunur. Her oda başka bir renkte ve desende yapılmıştır.
Anadolu Yakası Yalıları
