Vani Efendi Medresesi veya Valide Sultan Medresesi; İstanbul Suriçi Bahçekapı Hamidiye Caddesine cepheli olarak 1598 tarihinde inşa edilmiştir. Eminönü’nde inşa edilmiş külliyenin medrese yapısı sonraki yıllarda bilinmeyen bir nedendir yıkılmıştır. Ama medrese Gülhane’deki Zeynep Sultan külliyesinin içindeki bir yapıya taşınmıştır. Medresenin niye ve hangi tarihte taşındığı belli değildir. Bahçekapısı’nda Çelebioğlu Alaattin Mahallesinde kayıt edilen medresenin, cami, türbe, darülkurra, kütüphane, çarşı, mektep, sebil, çeşme, köşk, hamam, muvakkithane, dükkanlardan meydan gelen bir külliye olarak planlanmıştır. Külliyenin arsası 15 Şubat 1598 tarihinde Sultan III.Mehmet’in annesi Safiye Sultan tarafından istimlak edilmiştir. İnşaat uzun süre gecikmiştir. Daha sonra Sultan İbrahim’in karısı Sultan IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından bitirilmiştir. Külliye mimar Davut Ağa tarafından başlanmış, mimar Dalgıç Ahmet Ağa tarafından devam edilmiş ve mimar Mustafa Ağa tarafından bitirilmiştir. Medreseye inşaatın başlanması ile birlikte müderris bile tayin edilmiştir.
Vakıf defterlerinde Valide Sultan, namı diğer Vani Efendi olarak adı geçen bu medresenin yeri, Başbakanlık Arşivindeki plan ve krokiler içindeki planlarda Bahçekapı’daki İş Bankasının bulunduğu yapı adasında idi. Medrese üç tarafından sokaklarla çevrilmiş olup Haseki Hamamı Sokağından medreseye girilmekte idi. Bir tarafında Bahçekapı’sına giden cadde ki bugün Sümerbank bulunmaktadır. Diğer tarafındaki Bargirciler Sokağı’nın karşısında Rıdvan hanı, girişin karşısında ise Celal Bey iş hanı bulunmaktadır. Külliyenin medresesin burada olduğu bilinmektedir.
Valide Safiye Sultan’ın medresesine ilk müderrisi 1598 tarihinde fermanla beraber açıklanmıştır. Yeni Cami külliyesi ile ilgili kayıtlara bakıldığı zaman Külliye’nin medresesinden hiç bahis geçmemektedir. Ona karşın Darülkurra yapısından bahsedilmektedir. Ders vekaleti defterinde medresenin mühründe ‘’Medresei Valide Sultan kurb-ı Bahçekapısı’’ ibaresi okunduğu ve Hamidiye Medresesi ise devamında kayıtlıdır. Bu yer Soğuk Çeşme’de Zeynep Sultan Camii şerifi içinde gösterilmiştir. Bu bahsi geçen yer Gülhane parkı karşısında Mimar Mehmet Tahir Ağa tarafından inşa edilen Zeynep Hanım camiidir.
1905 tarihli planda bani vakfın ihya eylediği üç odayı muhtevi ciheti denilen kısım muhtemelen Vani Efendi’nin yaptırdığı kısımdır. Medrese alışılmış medrese planından çok farklıdır. 1905 tarihli plana göre avluda girişten itibaren üstü açık bir mekan bunun iki yanında revaklı mekanlar vardır. Bunlardan sağdakinde üç soldakinde ise dört oda bulunmaktadır. Dört odalı kısmın arkası bahçedir. Bu cephedeki bahçe duvarına bitişik olarak giriş tarafındaki köşede bir oda bulunmaktadır.
Medreseler
