Amcazade Hüseyin Paşa Sebili; İstanbul Suriçi Saraçhane Macar Kardeşler Caddesine ile Horhor caddesinin kesiştiği noktada Amcazade Hüseyin Paşa külliyesinin bir yapısı olarak 1697 tarihinde inşa edilmiştir. Külliyenin bulunduğu mahalle Mimar Ayaş mahallesidir. Amcazade Hüseyin Paşa'nın sadareti zamanında dershane-mescit, kütüphane, sıbyan mektebi, on altı medrese hücresi ve sebilden ibaret olarak 2580 metrekarelik bir alana inşa edilmiş ve kırk yıl kadar sonra bunlara bir de çeşme eklenmiştir. Külliyenin vakfiyesinden, külliyenin daha çok kıraat ve tecvit öğretimi yapmak amacıyla kurulduğu anlaşılmaktadır. Mimarbaşı İbrahim Ağa tarafından inşa edilen külliye, barok üslûbun Türkiye'de kendini göstermeye başladığı bir dönemin eseri olmakla birlikte, daha çok klasik çizgilere bağlı kalınarak meydana getirilmiştir. Külliye 1718, 1755, 1872 ve 1896 yıllarında yangın ve depremlerden büyük zarar görmüş ve her seferinde tamir edilmiştir. Bunlar arasında en esaslı tamiratın 1168 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Son defa 1940’ta E. Hakkı Ayverdi tarafından restore edilmiş, 1966 yılında da bazı değişikliklerle on üç seksiyonlu bir müze binası haline getirilmiştir.
Külliyenin kesme taş ve tuğladan yapılmış olan binaları, geniş avlunun çevresine serbest bir düzende yerleştirilmişlerdir. Avlunun ortasında da bir şadırvan yer alır. Cümle kapısının karşısında medrese hücreleri, sağında dört medrese hücresi İle kütüphane ve sıbyan mektebi, solunda ise dershane-mescit bulunmaktadır. Mescit, üç tarafını çevreleyen yirmi iki mermer sütunlu revakı ile avluya hâkim durumdadır. Revak sütunları birbirine sivri kemerlerle bağlı olup üç sütun başlığı baklava, diğerleri stalaktit süslemelidir; üzerleri kubbe, çapraz tonoz ve ayna tonoz örtülüdür. Mescit ve revak kubbelerinin içleri kalem işi klasik motiflerle süslüdür. Kasnaksız ve 11 m. çapında merkezî bir kubbe ile örtülü olan harim sekizgen şeklindedir ve yirmi sekiz pencereye sahiptir.
Medrese hücrelerinin kubbeleri arasında ahenksizlik göre çarpar. Her hücrede ocak ve dolap nişi mevcuttur. Külliyenin ilk şadırvanı hakkında bilgi yoktur, bugün görülen şadırvan ise yenidir. Bundan başka, XIX. yüzyılda hazne duvarına muslukların sıralanmasıyla yapılan bir de abdest alma yeri vardır. Hazireler arasında yer alan külliyenin sebili üç sütun üzerine yonca yaprağı şeklinde yapılmıştır. Nakışlarla süslü olan ve soğutma mahzeni bulunan sebilin üzerini pandantifli bir kubbe örter; sütun araları zilbahar motifli pirinç şebekeyle kapatılmıştır.
Külliyenin inşasından sonra cümle kapısı yanına Şeyhülislam Mustafa Efendi tarafından yine klasik üslûpta bir çeşme yaptırılmıştır. Hattat Mehmet Refi. Mustafa imzasını taşıyan çeşme kitabesinin tarihi 1152'dir. Hazire üç bölümlü olup Amcazade Hüseyin Paşa ile onun ölümünden sonra külliyenin İdaresini ele alan kızı Rahmiye Hanım'ın mezarları da burada bulunmaktadır. Külliye halen Vakıflar Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi olarak kullanılmakta, kütüphanesindeki kitaplar da Amcazade Hüseyin Paşa Kütüphanesi adı altında Süleymaniye Kütüphanesi'nde muhafaza edilmektedir.
Sebiller
